Wat is de
zen?
Toen men in de jaren zeventig deze vraag aan Meester
Deshimaru stelde, antwoordde hij altijd: "Zen is zazen."
Zazen, de zittende meditatie, is de basis van de zen. Als we spreken
over 'zittende meditatie' verwijst dat naar de zittende meditatie
die Boeddha onder de bodhiboom beoefende, toen hij Ontwaakte. "Zen
is zazen" is geen holle slogan. Wie zich voor de zen interesseert,
beoefent de zittende meditatie. Zazen is de basis.
top
Wat betekent
de term 'zazen'?
'Za' betekent 'zitten': zitten zonder te bewegen,
zo stil als een berg.
'Zen' betekent 'concentratie': de essentie van het heelal begrijpen.
top
Hoe beoefen
je zazen?
Om zazen te beoefenen ga je met gekruiste benen op
een kussen (zafu) zitten. Door de zafu kantelt je bekken naar voor,
waardoor je knieën stevig op de grond drukken. Zo kun je je
rug goed recht houden. Door de verticale lichaamshouding kun je
zonder belemmering diep en krachtig ademen. En deze ademhaling beïnvloedt
op haar beurt je geest: een kalme, diepe ademhaling bevrijdt je
geest van eender welke dwang. Dat is de echte zazenbeoefening: zitten
zonder intentie. Zonder doel. Zelfs zonder het Ontwaken te willen
bereiken.
top
Waar kun
je zazen beoefenen?
Zazen kun je overal beoefenen. Het is niet nodig om
naar Japan te trekken om het echte zen-onderricht te krijgen. Je
kunt in alle dojo's zazen beoefenen.
De echte zen is hier en nu, in je lichaam en geest. De zazenbeoefening
voert ons daarnaar terug. Er is niets te verkrijgen. Het is niet
nodig om de waarheid achterna te zitten, of van je illusies te vluchten.
Als je gewoonweg hier en nu aanwezig bent, in je lichaam en geest,
dan verschijnt het diepe, universele en onbegrensde bewustzijn.
Daarom is de zen van onschatbare waarde voor de moderne mens, of
toch voor wie ogen heeft om te zien en oren om te horen. Door de
regelmatige zazenbeoefening kun je een nieuw mens worden en terugkeren
naar de oorsprong van het leven. Je kunt de normale toestand van
lichaam en geest bereiken en het leven bij de bron zelf vatten.
top
Is zazen
een soort meditatie, zoals yoga?
Zazen is oorspronkelijk wel één van
de yogahoudingen, maar verschilt er in die zin van dat het meer
is dan gewoonweg een welzijnstechniek of een techniek om het Ontwaken
te bereiken. De grote zenmeester Dogen zegt: "Zazen is niet
leren mediteren. Het is niets anders dan de beoefening van een volmaakt
Ontwaken." Zazen = Ontwaken.
top
Waarom
dragen sommige mensen een zwarte kimono?
De zwarte kimono is helemaal niet verplicht. Wel wordt,
om redenen van comfort, ruime kledij aangeraden (vooral kleren die
niet te nauw zijn aan de taille en de benen). We vragen ook om donkere
en neutrale kleren te dragen, om de vormelijke eenheid in de dojo
te behouden en de anderen niet te storen. Sommigen dragen de kimono
alleen om in harmonie te zijn met hun zazen en om onderscheid te
maken met hun dagelijkse kleren (bonte kousen, broeken met motiefjes,
T-shirts met reclame, ...) en zich zo beter te integreren in de
dojo, die zelf wars is van allerlei details. Bovendien symboliseert
het ruilen van je dagelijkse kledij voor een kimono dat je je gewoonten,
gedachten en andere handelingen van je dagelijks leven opgeeft,
om zo je diepe natuur terug te vinden.
Het interesseert je misschien om te weten dat er een kimono en een
kolomo is. De twee lijken erg op elkaar, maar de kimono kan door
iedereen gedragen worden, terwijl de kolomo gedragen wordt door
monniken en nonnen, veel grotere mouwen heeft, en op een witte kimono
gedragen wordt.
top
Hoe lang
duurt een zazen-sessie?
Zazen duurt een uur of anderhalf uur.
Een zazen-sessie begint vijf à zeven minuten voor de juiste
tijd met een aantal houtslagen (met afnemende sterkte) die de mensen
uitnodigen om naar de dojo te komen en met hun gezicht naar de muur
te gaan zitten. Juist op het begin van zazen luidt men de grote
klok, die aangeeft dat er niet meer bewogen mag worden. De dojoverantwoordelijke
en zijn assistent bieden Boeddha dan wierook aan, werpen zich drie
keer ter aarde en gaan dan zelf zitten, met hun gezicht naar het
altaar. Het eerste deel van zazen verloopt van dan af in stilte,
tot de verantwoordelijke "Kyosaku!" zegt. Degene die daarvoor
verantwoordelijk is (de kyosakuman) staat op, neemt de kyosaku (een
houten stok) van het altaar, biedt de kyosaku aan de verantwoordelijke
aan, en geeft aan wie erom vraagt een slag op elke schouder. Als
dit gedaan is, wordt de kyosaku weer op het altaar gelegd. Twee
slagen van het kleine klokje duiden het einde van het eerste deel
aan, en kin-hin begint. Kin-hin is een stille wandelmeditatie die
duurt tot de kyosakuman het kleine klokje weer luidt, waarna de
deelnemers weer gaan zitten.
Tijdens het tweede gedeelte van zazen kan de dojoverantwoordelijke
een 'kusen' (een stuk onderricht) voorlezen. Op het einde van het
tweede gedeelte zegt de verantwoordelijke: "Kaijo!" Dit
betekent 'trommel'. De verantwoordelijke voor de trommel slaat het
uur, gevolgd door de kyosakuman die het hout slaat, zoals in het
begin. Ten slotte nodigt de verantwoordelijke van de dojo iedereen
uit om de Hannya Shingyo soetra (zie verder) mee te zingen, gevolgd
door de vier geloftes van de bodhisattva, de wensen voor gezondheid
en Ontwaken en op het einde de Ji-ho.
top
Waarom mediteert
men met het gezicht naar de muur?
Dit is typisch voor de beoefening van de soto-zen.
In de rinzai-zenschool zit men met het gezicht naar elkaar. Maar
als je toch wil weten 'wat er achter je rug aan het gebeuren is',
aarzel dan niet om dat te laten weten aan de verantwoordelijke,
die je zal voorstellen om een deel van de sessie met het gezicht
naar de dojo te zitten.
Dan zul je zien dat er in het begin een wierookstokje aangeboden
wordt en dat de verantwoordelijke en zijn assistent zich drie keer
ter aarde werpen, en net voor kin-hin zul je zien dat de kyosakuman
de stok presenteert en bedient voor degenen die erom vragen.
Tegenover de muur zitten is tegelijk gemakkelijker en moeilijker.
Aan de ene kant wordt je aandacht niet voortdurend door de anderen
afgeleid, maar aan de andere kant word je wel met jezelf geconfronteerd,
dat wil zeggen, met de moeilijkheid om je aandacht bij je houding
en je ademhaling te houden, in plaats van bij je gedachten en je
innerlijke monoloog. Je met jezelf confronteren is alsof je jezelf
in een spiegel bekijkt: je ziet er je gedachten, je emoties en de
reacties van je lichaam verschijnen en weer verdwijnen. Soms blijven
ze hangen, en soms niet. Stilaan leer je jezelf intuïtief kennen,
en beetje bij beetje, maak je je geestelijke knopen los en stabiliseren
je gedachten en emoties. Op deze manier maak je dus steeds dieper
kennis met je echte geest.
top
Moet ik
zazen beoefenen met anderen in een dojo?
Om verschillende redenen is het belangrijk om regelmatig
met anderen zazen te beoefenen. Door regelmatig naar de dojo te
gaan, zorg je er ten eerste voor dat je zazen niet afhangt van je
humeur op dat moment. Zazen zet ons voor een spiegel, laat ons onszelf
ontdekken, en vaak leer je jezelf nog het beste kennen tijdens een
zazen waarin je niet veel zin had.
Ten tweede geven zenmeesters vaak de raad: "Maak je geen illusies
over jezelf". In de dojo let de verantwoordelijke op de houdingen
en maakt indien nodig opmerkingen. De kyosakuman verbetert ook de
houdingen waar het nodig is. Wanneer je alleen beoefent, heb je
dat allemaal niet en bestaat het risico dat je je illusies maakt
over je houding. Door alleen thuis zazen te beoefenen neem je makkelijk
slechte gewoontes aan.
De derde en beste reden om zazen in een dojo te beoefenen is de
onderlinge invloed die zazenbeoefenaars op elkaar hebben. Je kan
het vergelijken met een houtvuur. Eén houtblok geeft weinig
warmte. Veel houtblokken in een haardvuur verwarmen heel de kamer.
Zo is ook alleen zazen doen moeilijk. Je verliest snel de concentratie
op je houding en je ademhaling. Wanneer je in groep zazen doet,
word je gedragen door de concentratie van de anderen. Bovendien
zitten we allen samen, ervaren beoefenaars en beginners. Dat motiveert
je om door te zetten wanneer de houding soms wat moeilijk wordt.
top
Waarom
wordt de Hannya Shingyo gezongen?
De Hannya Shingyo is de Chinees-Japanse versie van
de oude Hartsoetra, die de essentie is van de Prajnaparamita soetra,
de soetra van de hoogste wijsheid, een bundeling van zeshonderd
soetra's en de centrale tekst van het mahayanaboeddhisme. Natuurlijk
ben je niet verplicht om hem mee te zingen. We zingen hem op het
einde van elke zazen om ons weer naar buiten te richten. We bereiden
ons voor om de dojo te verlaten en om vanuit de toestand van zazen,
met zijn bijzondere waakzaamheid en kalme concentratie, weer in
de visuele en auditieve opwinding van de wereld te duiken.
Het woord soetra betekent 'onderricht'. Door na elke zazen de Hannya
Shingyo te zingen kunnen we ons dit onderricht herinneren, in de
ademhalingsoefening en het reciteren. Er zijn veel boeken die de
Hannya Shingyo en de Prajnaparamita soetra becommentariëren.
Als je dat interesseert, laat het dan weten.
top
Wat betekenen
de andere teksten?
Op het einde van zazen zingen we na de Hannya Shingyo
ook nog de vier geloftes van de bodhisattva en de Ji-ho. Degene
die aan de grote klok zit, spreekt ook de wensen voor gezondheid
en Ontwaken uit. De vier geloftes van de bodhisattva vatten het
ideaal van het hele boeddhisme samen: we spreken de gelofte uit
dat we zullen Ontwaken en alle wezens zullen helpen om hun lijden
te stoppen en zelf te Ontwaken. De Ji-ho erkent de volmaakte wijsheid
die door Boeddha en de bodhisattva's werd onderricht.
top
Waarom
worden er Japanse woorden gebruikt?
We zouden ons natuurlijk perfect in het Nederlands
kunnen uitdrukken. Maar dan zouden we toch beelden moeten gebruiken
om voorwerpen, gebeurtenissen en situaties te benoemen die geen
equivalent hebben in het Nederlands (kyosaku, kin-hin, kaijo, mokugyu,
...). Door Japanse woorden te gebruiken kunnen we dus ons taalgebruik
eenvoudig houden en onze aandacht blijven richten op wat belangrijk
is: waakzaamheid bij onze houding en onze ademhaling.
Bovendien zijn alle gezongen teksten en de woorden die we gebruiken
heel erg oud. Hierdoor kunnen we het onderricht dat al 2500 jaar
overgedragen wordt, eenvoudig houden en voortzetten. Als we woorden
en zinnen vertaalden, zouden we de continuïteit van het onderricht
riskeren te verliezen en zouden de verschillen die eruit voortvloeien
de zazenbeoefening best ingewikkeld maken.
top
Wat
is het verband tussen de zen en het boeddhisme?
De zen is één van de scholen van het
boeddhisme, dat zelf uit Indië afkomstig is. Zodra het onderricht
van Boeddha in de rest van Azië verkondigd werd, heeft het
zich aan de verschillende culturen aangepast. Het kwam aan in China,
waar het 'chan' genoemd werd, en later in Japan, waar het 'zen'
werd. Andere wegen hebben het boeddhisme naar Zuid-Oost Azië
gevoerd, waar de theravada school gedijt. De filosofie is dezelfde
voor alle boeddhistische scholen, maar vooral de zen legt grote
nadruk op de zazenhouding.
top
Kan je in
België de zen nog ergens anders beoefenen dan in de dojo's
van de BZV?
Ja, natuurlijk. Je kunt de zen op veel plaatsen beoefenen.
Sommige horen bij de rinzai school, andere bij de soto. Een andere
- wellicht de meest bekende - mogelijkheid is bij 'Les Voies de
l'Orient'.
top
Kan een
gelovige, een christen bijvoorbeeld, zazen beoefenen?
Absoluut. Een heel goed voorbeeld is de actieve deelname
van Père de Béthune aan 'Les Voies de l'Orient.' Een
ander voorbeeld zijn de monniken van de abdij van Maredsous die
tijdens het zomerkamp van de BZV mee zazen beoefenen.
top
Waarom wordt
het percussie-instrument aan het altaar 'de vis' genoemd?
De vis, de mokugyo, is het symbool van het Ontwaken,
omdat een vis, zelfs als hij dood is, zijn ogen altijd open houdt.
top
Wie is de
Japanner op de foto in de dojo?
Dat is Meester Deshimaru, die onze zenschool in Europa
ingevoerd heeft. Hij kwam aan in Frankrijk in 1966, alleen en berooid,
en hij sprak geen Frans. Taisen Deshimaru wijdde al zijn tijd aan
het zazenonderricht en aan het geven van lezingen. Vanaf de jaren
zeventig nam zijn gevolg grote proporties aan en ontstond er een
echte groep (of 'sangha'). In 1970 werd de 'Association Zen en Europe'
opgericht die in 1979 de 'Association Zen Internationale' (AZI)
werd. In 1972 voerde Deshimaru de aloude traditie in van het zomerkamp,
dat sinds Boeddha Shakyamuni georganiseerd wordt. Jaar na jaar kwamen
op verschillende plaatsen in Frankrijk honderden mensen rond hem
samen om er zijn onderricht te volgen. In de loop van die jaren
leidde hij zowat overal in Europa dagelijks zazens. Simultaan vertaalde,
becommentarieerde en publiceerde hij de geschriften van de grote
meesters van het verleden.
Hij was een onvermoeibare promotor van de zen en stichtte in 1980
de zentempel van de Gendronnière, nabij Blois, en in de loop
van de jaren meer dan honderd dojo's in Europa, tot een agressieve
kanker hem in de lente van 1982 velde.
top
Waarom
groeten we het altaar als we binnenkomen?
Die groet heet gassho. We groeten de plaats of de
mensen die er zitten en mediteren. Het is een gebaar dat ons diep
respect uitdrukt. Met de handpalmen samengedrukt, en de romp lichtjes
gebogen, is het werkelijk de manifestatie van onze kalme, geconcentreerde
en respectvolle geest. Maar het heeft allemaal niets met de een
of andere cultus te maken. We denken eigenlijk dat als we zazen
doen, we automatisch en natuurlijkerwijs de oorsprong en de essentie
van onze geest terugvinden: onze boeddhanatuur. Is het dan niet
de moeite om voor zo'n plaats een buiging te maken als we binnenkomen?
top
Ik heb gelezen
dat de Belgische Zenvereniging op de Belgische sektenlijst staat.
Dat is een ongelukkige interpretatie van een studie
uitgevoerd door een commissie van het Belgische Parlement, in opdracht
van Philippe Moureaux in 1997. Deze studie heeft alle Belgische
verenigingen die als spirituele of gelijkaardige groeperingen van
individuen te werk gaan, op een lijst gezet. Er staan yogaclubs
bij, echte sekten, massagecursussen, de Tibetaanse monniken van
de Yeuten Ling tempel in Huy en ook het woordje 'zen'.
Om elk misverstand te vermijden hebben we van Philippe Moureaux
uiteindelijk een brief gekregen die zich richt tot de Belgische
Boeddhistische Unie (BBU) en die verzekert dat er tegen de BZV geen
enkele klacht is. Deze brief ligt ter beschikking van iedereen in
de dojo.
Ter informatie: het Franse parlement heeft criteria opgesteld waarmee
een groepering als sekte bestempeld kan worden. Een groepering is
sektair als er een mentale destabilisatie is, buitensporige financiële
eisen, een afgedwongen breuk met de oorspronkelijke omgeving, een
aanval op de fysieke integriteit, de inlijving van kinderen, een
asociaal betoog bij de monniken, elitaire neigingen, verstoringen
van de openbare orde, ernstige gerechtelijke aanvaringen, een eventueel
omverwerpen van de economische circuits en pogingen tot infiltratie
in de openbare macht.
Deelnemen aan zazen is helemaal vrijwillig, en het is dan ook op
die manier dat talloze mensen zich op een occasionele manier aandienen
zonder dat hen ook maar enige uitleg gevraagd wordt. Bovendien oordeelt
ieder afzonderlijk en alleen hoe/of hij het onderricht in zijn dagelijks
leven integreert. De financiële bijdrage is gekend en beperkt.
Maar het belangrijkste punt is dat je de geest van het boeddhisme
in elke zazen weer opneemt en we benadrukken daarbij dat je intuïtief,
geleidelijk aan, maar vooral op persoonlijke wijze je eigen boeddhanatuur
terugvindt.
top
Kun
je me uitleggen hoe ik moet mediteren?
Om zazen te doen zitten we op een rond, dik kussen
(zafu), met gekruiste benen in de lotus- of halve lotushouding.
Het bekken is naar voor gekanteld, zodat de knieën op de grond
drukken. Vanuit deze basis strekken we de ruggengraat. We drukken
met onze knieën tegen de aarde en met de top van ons hoofd
tegen de hemel. De kin is ingetrokken, de nek gestrekt en de schouders
zijn natuurlijkerwijs ontspannen. De ogen zijn halfgesloten, en
de blik rust een meter voor je uit op de grond.
De linkerhand ligt op de rechterhand, met de palmen naar boven.
De duimen raken elkaar in elkaars verlengde, met een lichte druk,
en de zijkanten van de handen, die op de bovendijen liggen, zijn
in contact met de onderbuik, ongeveer drie vingers onder de navel.
Elk detail van de houding heeft een diepe betekenis. De verschillende
lichaamsdelen zijn onderling afhankelijk en beïnvloeden elkaar.
De houding biedt een grote stabiliteit. Onbewust en natuurlijkerwijs
stoppen we met te handelen vanuit de wil of het ego, en kunnen we
onze boeddhanatuur terugvinden. Tijdens zazen is de ademhaling rustig
en komt ze tot een traag, krachtig en natuurlijk ritme. De uitademing
is lang en diep. De inademing is korter en komt vanzelf. Deze trage,
kalme en diepe uitademing veegt de ingewikkelde geestestoestanden
weg. De geest wordt helder, als een wolkenloze hemel.
Net zoals de ademhaling enkel maar uit een juiste houding kan voortkomen,
vloeit de geestelijke houding uit een diepe concentratie op de houding
en de ademhaling. In zazen trekken de beelden, de gedachten, de
hersenspinsels die uit het onbewuste opduiken voorbij, als wolken
aan de hemel, en verdwijnen ze vanzelf. Zonder persoonlijke gedachten
te onderhouden, verschijnt het hishiryo-bewustzijn, dat denken en
niet-denken overstijgt. Het is de terugkeer naar de oorspronkelijke
geestestoestand. Door de zazenbeoefening komen de hartfuncties en
de ademhaling op orde, en reageren de hersenen wel op stimuli maar
komen ze heel snel terug naar het juiste ritme voor zazen (de zogenaamde
trage alfa- en thetagolven), waardoor er geen stress meer ontstaat.
We benadrukken wel dat zazen zonder doel of einde is en het persoonlijke
belang ver overstijgt. De zen legt het accent op het altruïstische
aspect van de beoefening. Zazen wordt beoefend om en met alle wezens,
en alle bestaansvormen beoefenen met ons.
Zazen beïnvloedt het hele wezen, lichaam en geest. Door een
regelmatige beoefening, wordt je eigen begrip van het leven dieper.
Dit begrip wordt dan in al onze dagelijkse handelingen weerspiegeld.
Als in elke daad in je leven de geest dezelfde blijft als tijdens
zazen, zijn je handelingen vanzelf juist. Zoals in zazen kun je
helemaal aanwezig zijn in het moment, in het volle hier en nu. Je
verstand is vredig, zonder ingewikkeldheden, zonder berekeningen,
zonder angst. Het egoïsme vermindert en je volgt de stroom
van het leven vanzelf. Zo wordt je relatie met de anderen gemakkelijker
en doorzichtiger. Het mededogen manifesteert zich en de wijsheid
verschijnt. Je kunt naar het essentiële gaan en het leven wordt
eenvoudig. Zazen is de volwassen levensvorm. Het is het ware geluk,
de authentieke vrijheid.
top
|